Historia parafii Podwyższenia Krzyża Świętego w Adamowie

6 maja 1539 r., król Zygmunt Stary zezwolił dwom braciom, Adamowi i Hieronimowi Rusieckim, na założenie miasta pod nazwą Jadaromin. Kilka lat później biskup krakowsko-gnieźnieński i Prymas Polski Piotr Gamrat na wniosek Hieronima Rusieckiego 26 sierpnia 1545 r. erygował parafię Jadaromin. Należały do niej wówczas następujące miejscowości: miasto Jadaromin oraz wsie: Dębowska Wola, Ruszcza, Turzystwo, Czarna zwana Gułowską Wolą, Konorzatka, Gułów, Dembowica, Lipiny oraz Wola Sobieska. Parafia Jadaromin (Adamów), od chwili erekcji, pod względem administracji kościelnej należała do diecezji krakowskiej, następnie, krótko, do chełmskiej i lubelskiej, by ostatecznie trafić do utworzonej w 1818 r. diecezji podlaskiej.

PIERWSZA ŚWIĄTYNIA PARAFIALNA

Hieronim Rusiecki – fundator parafii i beneficjum zbudował kościół, który w akcie erekcyjnym otrzymał 11 wezwań: Wszechmocnego Boga, Świętej i Niepodzielnej Trójcy, Błogosławionej Marii Rodzicielki Bożej, a także świętych Stanisława biskupa i męczennika, Jana Chrzciciela, św. Bartłomieja apostoła, Hieronima i Mikołaja biskupów i Sylwestra, Petroneli i Katarzyny dziewic i męczenniczek, błogosławionej Jadwigi świętych. Wizytujący w 1565 r. parafię w Jadamowie biskup Filip Padniewski opisał kościół parafialny pod wezwaniem świętego Jana Chrzciciela jako konsekrowany, nowy, pięknie wyglądający, drewniany, dobrze zbudowany, pokryty dachem. Świątynia usytuowana była w środku miasta Jadamowa. Przy kościele znajdował się ogrodzony cmentarz.

Cały kościół był wykonany z drewna i zbudowany w kształcie krzyża. W chórze mniejszym było dwa okna, przy czym jedno kolorowe, a w chórze większym cztery, w tym jedno kolorowe. Dwoje drzwi, solidnie wykonanych, zamykanych było na klucze, które przechowywał proboszcz. O niewielkich wymiarach świadczą także okna, w prezbiterium umieszczono tylko dwa, a w nawach jedynie cztery. Było dwoje drzwi, wielkie i boczne, prowadzące do kapłańskiej zakrystii. Wewnątrz kościoła stał krzyż. Ambona była drewniana, prosta i pomalowana. W prezbiterium znajdowała się jedna ława dla 5 osób i jednoosobowy klęcznik, a w nawie kościoła 10 ławek bez podłogi. Był też chór dla śpiewaków i organy. W kościele były również chorągwie: jedna wielka i cztery mniejsze oraz skromny katafalk. Kościółek miał wieżę, ale nie wiadomo jak wyglądała. Wisiała w niej sygnaturka, a dwa dzwony znajdowały się w dzwonnicy.

Ołtarz główny był rzeźbiony i cały lśnił złotem, w tle stały 2 kolumny. W ołtarzu znajdowała się rzeźbiona i pozłocona figura Matki Bożej. W górze widniał obraz Wniebowzięcia Matki Bożej. Drugi ołtarz, wykonany na wzór pierwszego, był częściowo złocony, zawierał pozłoconą figurę Matki Bożej. Trzeci ołtarz, również złocony, zawierał obraz Pana Jezusa Ukrzyżowanego. Wystawienie Najświętszego Sakramentu dopuszczalne było w dniu patrona kościoła tj. św. Jana Chrzciciela, w święto Bożego Ciała i przez jego oktawę oraz w święto Zmartwychwstania Pańskiego. Chrzcielnica, usytuowana w prezbiterium, miała dwa stopnie i zrobiona była z drewna, wewnątrz umieszczone było naczynie spiżowe na wodę chrzcielną.

Biskup ordynariusz krakowski Kajetan Ignacy Sołtyk pismem z dnia 19 czerwca 1773 r. wyraził zgodę na rozbiórkę kościoła. Nabożeństwa przeniesione zostały do kaplicy usytuowanej na Jurydyce, przedmieściu Adamowa

KAPLICA ŚW. ANTONIEGO

Kaplica „niegdyś z pobożności Antoniego Krasińskiego z drzewa tartego pobudowana, jak dawno nie masz o tym pewności.”. Kaplica wzniesiona z tarcicy, posiadała dach pokryty gontami z kopułą na środku dachu. „Krucht dwie, jedną przy większych drzwiach, drugą przy mniejszych, zamykają się drzwiami sosnowemi prostemi. Okna od Ziemi niskie w drewno oprawne. Podłoga z cegły ułożona. Ołtarzów trzy, pierwszy św. Antoniego niebiesko biało malowany, y niektóre Sztuki Snycerskiej roboty pozłacane z Mensą drewnianą, na której stoi Tabernaculum temiz farbami malowane co y Ołtarz, dobrze się zamykające z gradusami dwoma z drzewa. Dwa ołtarze po bokach drewniane, jeden św. Stanisława Koski, drugi Najświętszej Panny, drewniane, stare. Cmentarz około tej Kaplicy, na którym się Ciała Zmarłych teraz chowa parkanem z drzewa otoczony. Dzwonnica bardzo mizerna, na niej dzwonów wiszących niewielkich trzy. Czwarty na Ziemi leży.”

W protokole wizytacji z 1793 r., obok ołtarza głównego pod wezwaniem św. Antoniego, wymienione zostały dwa ołtarze boczne; św. Stanisława Kostki i św. Kazimierza. Większe wejście do kaplicy znajdowało się od zachodu. Na prawo od niego była nowo postawiona dzwonniczka z dzwonem i sygnaturką przeniesionymi ze starego kościoła. Wejście mniejsze było od wschodu, z kruchtą zrobioną z tarcicy oraz z drzwiami podwójnymi na żelaznych zawiasach. Dach kościółka pokryty był gontem, a w kopule umieszczono sygnaturkę.

Kaplicę św. Antoniego rozebrano w roku 1874. Obecnie, miejsce, na którym stała kaplica i przyległy do niej cmentarz, ogrodzone jest metalowym płotkiem, usytuowane jest przy ulicy Cmentarnej.

KOŚCIÓŁ OBECNY

W 1796 r. ks. Jan Jezierski wraz z ówczesnym właścicielem tych dóbr Adamem Krasińskim, rozpoczęli budowę kościoła murowanego. Wzniesiono mury, lecz nie wykonano zadaszenia, a budowa została przerwana na wiele lat. Hrabia August Krasiński w 1855 r. podjął decyzję o dalszej budowie murowanego kościoła w Adamowie. Całością prac kierował młody budowniczy Jan Lapier. W 1857 r. po śmierci ojca właścicielem dóbr został hrabia Ludwik Krasiński. Nowy dziedzic dokończył budowę kościoła i bogato go wyposażył. Ołtarz główny przyozdobił pięknym obrazem pędzla Hadziewicza przedstawiającym Zbawiciela na krzyżu. Nowy kościół poświęcił 13 czerwca 1858 r. ks. kanonik Jakub Roszkowski, proboszcz z Łukowa. Konsekracji kościoła dokonał biskup Beniamin Piotr Szymański podczas wizytacji kanonicznej w dniu 14 października 1860 roku. Kościół otrzymał wezwanie: „Podwyższenia Krzyża Świętego”, a patronem opiekującym się parafią pozostał św. Antoni Padewski.

W kościele znajdowały się trzy ołtarze: jeden główny (wielki) i dwa boczne: wielki – pod wezwaniem Zbawiciela Świata, boczny po prawej stronie p.w. św. Antoniego, a po lewej stronie p.w. Najświętszej Maryi. Ołtarz główny składał się tylko z obrazu Pana Jezusa i stojących obok dwóch aniołów. Tabernakulum było bogato zdobione, a chrzcielnica artystycznie rzeźbiona.

Ks. Gozdalski, po przybyciu do Adamowa w 1890 r. rozpoczął nowe prace: „Przy nim to w ciągu ostatnich paru lat odnowiono kościół wewnątrz i zewnątrz: przełożono na dachu dachówkę, otoczono murem cmentarz kościelny, dano nową podłogę, odrestaurowano organ, sprawiono nowy ołtarz wieki, boczne odnowiono, ambonę sprawiono nową itd. tak, że dziś ten niewielki kościołek, odmalowany, odzłocony i odświeżony, wygląda jak pieścidełko. Wszystkiego zaś tego dokonano dzięki gorliwości proboszcza, hojności hr. Ludwika Krasińskiego i jego małżonki i ofiarności ubogich, ale chętnych parafjan adamowskich. Zakrystja, dzięki również hr. Ludwikowej Krasińskiej, jest dostatecznie zaopatrzona w apparaty.”

W 1899 r. dach pokryto blachą, a artysta malarz Czesław Czarnecki z Warszawy, namalował w prezbiterium wizerunki świętych. Malowidła na ścianach przedstawiały: św. Helenę, św. Franciszka, św. Antoniego i św. Józefa. Na froncie kościoła umieszczono napis: „Chwalcie Pana Ludy świata.”

W roku 1910 z funduszów różańcowych dokupiono do wystroju kościoła piękny obraz Matki Bożej Częstochowskiej i umieszczono go w wielkim ołtarzu. Namalował go artysta Ignacy Stelmacki z Warszawy.

Wiosną 1943 r. wybuchł pożar, który strawił większość zabudowań Adamowa. Była to wielka tragedia dla mieszkańców Adamowa i całej parafii.

Po wojnie na ścianach prezbiterium powstały polichromie: z lewej strony olbrzymi obraz rozmnożenia chleba na pustyni, jako radosna zapowiedź Chleba Żywego, a z prawej strony narodziny Najświętszego Sakramentu — „Ostatnia Wieczerza”.

W roku 1988 przeniesiony został z parafii Huta Dąbrowa do wsi Hordzieżka drewniany kościół i poświęcony na użytek wiernych tej wsi, jako kaplica pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela.

W roku 2005 rozpoczął się remont wnętrza kościoła, ściany zostały obite, odgrzybione, osuszone i ponownie pokryte tynkami, wykonana została nowa instalacja elektryczna, wymieniono okna w zakrystiach oraz wszystkie drzwi wejściowe do kościoła, zostały też zainstalowane nowe grzejniki elektryczne. Prezbiterium otrzymało nową posadzkę z granitu i granitowy ołtarz soborowy. Następnie starą posadzkę całym kościele przykryto nową – z granitu. Ołtarz św. Mikołaja zmienił swoje miejsce, ze ściany północnej na ścianę wschodnią, Drugi ołtarz zmienił miejsce i patrona. Obraz św. Antoniego dotychczas umieszczony w ołtarzu, zastąpił obraz Serca Pana Jezusa.

Źródło:

 Dzyr St., Osiński T., Parafia Adamów i jej duszpasterze, Lublin, Polihymnia, 2008, ISBN: 978-83-7270-584-4